3. Nieuwsbrief Vrienden Februari 2024

VriendenNieuws Februari 2024

Voorwoord

Het februarinummer van VriendenNieuws, dat nu digitaal voor u ligt, is weer goed gevuld. Zoals altijd vindt u een artikel van de Activiteitencommissie, een artikel dat deze keer opent met een kort In Memoriam voor Bert Klaver. Bert was lid van de Activiteitencommissie en is helaas onlangs onverwacht is overleden.

We hebben enkele zeer lezenswaardige artikelen. Annejuul Tielens sprak met Calliope Tsoupaki, die in opdracht van Phion een compositie heeft geschreven, een compositie die in maart in première gaat.

John Biermans sprak met Jos van Veldhoven over de Johannes Passion van Bach en zijn samenwerking, eveneens in maart, met Phion en het koor Consensus Vocalis. De Johannes Passion, die dit jaar 300 jaar oud is, wordt uitgevoerd in Enschede, Oldenzaal en Zwolle. Robert Schumann vergeleek de Johannes eens met de Matthäus, en zei ‘die kleinere, aber nicht minder schöne’.

En tenslotte heeft Phion-cellist Luis Andrade een artikel geschreven ter inleiding op een concert op 25 februari in Enschede, één dag na de herdenking van de Russische inval in de Oekraïne, twee jaar geleden. Op het programma van het Valerius Ensemble staan zelden uitgevoerde strijkkwartetten van de Oekraïense componist Boris Ljatosjinski.

Kortom, veel redenen om de komende weken een concert te bezoeken.

Toon Ottink, eindredacteur

In gesprek met componist Calliope Tsoupaki

In maart 2024 wordt de nieuwe compositie ‘Falling’ van Calliope Tsoupaki door Phion gespeeld, een wereldpremière. Zij was Componist des Vaderlands van 2018-2021.

Om u meer te vertellen over deze vrouwelijke componist, Griekse van oorsprong, sinds 20 jaar in Nederland en over de compositie die zij voor Phion geschreven heeft, heb ik haar onlangs gesproken.

Wij ontmoetten elkaar via beeldbellen en Calliope gaf mij een inkijkje in het leven van een componist. Zij is Phion dankbaar voor deze opdracht.

We spraken over de compositie ‘Falling’.

Falling

Over de titel van het stuk vertelt zij dat je ‘Falling’ op verschillende manieren kunt uitleggen. Falling zoals in ‘falling in love’ of letterlijk vallen, voor de muziek vallen of uit elkaar vallen. We leven in een ingewikkeld tijdperk, waarbij het haar wens is dat onze samenleving niet uit elkaar valt, dat we niet ten onder gaan aan hebzucht, dat de aandacht voor muziek niet wegvalt maar dat we de kunst juist overeind houden.

 

Calliope wil de dynamiek van het hele orkest laten horen. Het componeren verloopt in fases. Ze begint met heel veel ideeën over melodie met name over welke klanken zij wil laten horen. ‘Ik weet al hoe het klinkt in mijn hoofd, maar dan staat het nog niet zomaar op papier’. Daarna volgen vorm en instrumentatie. Na het rangschikken, heel veel wegstrepen en hergroeperen is de huidige compositie ontstaan. ‘Ik heb wel materiaal voor drie symfonieën bedacht voor deze opdracht en uiteindelijk is dit het eindresultaat’. Bij het componeren kiest zij haar eigen ideeën/melodieën, maar zij houdt rekening met de andere stukken in het programma (Brahms). Het moet wel in evenwicht zijn.

Wereldpremière

U kunt een stormachtig stuk verwachten met contrasten, iets waar Calliope van houdt. Zowel momenten voor tutti als solo’s, volle klanken maar ook ijle klanken, licht en donker, vliegen en vallen, mooie lichtheid, maar ook aards. 

Calliope heeft een boodschap voor het publiek: “Stel je open voor nieuwe muziek. En die nieuwe muziek hoeft niet onbegrijpelijk te klinken. Nieuwe componisten hebben ook veel te vertellen! We mogen natuurlijk terugkijken en luisteren naar muziek uit het verleden, maar ook nu wordt mooie muziek geschreven!”

Calliope: “Ik hoop dat de musici van het orkest het stuk mooi zullen vinden en plezier hebben om het te spelen!”

Annejuul Tielens

De wereldpremière van Falling hoort u in het programma met Brahms Symfonie nr 4. en Bruchs Viooloncert nr. 1 (met violiste Liza Ferschtman) dat van 8 t/m 17 maart bij Phion te beleven is. 

Jos van Veldhoven – Phion – Consensus Vocalis

Een gesprek met Jos van Veldhoven.

Op 22, 23 en 24 maart voert, onder auspiciën van BachTwente, Jos van Veldhoven driemaal de Johannes Passion van J.S. Bach uit, samen met musici van Phion, solisten en zangers van Consensus Vocalis. De concerten zijn in Enschede, Oldenzaal en Zwolle.

 

BachTwente bestaat dit jaar 40 jaar. In 1984 werd voor het eerst in de St. Plechelmusbasiliek in Oldenzaal de Mattheus Passion uitgevoerd. Het jaar daarop werd de stichting Twentse Matthäus Passion opgericht. De stichting heeft zich natuurlijk doorontwikkeld en draagt nu de naam BachTwente. En al een dikke dertig jaar is het koor Consensus Vocalis daarmee verbonden. Ook het Arnhem/Nijmeegse Capella Isalana werd erin opgenomen. Daardoor is Consensus Vocalis het professionele koor dat zo’n beetje de hele oostkant van Nederland bestrijkt.

“Het is een groot genoegen om met dit koor te werken”, zo vertelde Jos van Veldhoven mij. “Het bestaat voor een belangrijk deel uit jonge zangers. Een aantal staat nog aan het begin van hun carrière maar allemaal zijn ze enthousiast, flexibel en leergierig.”

“Datzelfde geldt voor de musici van Phion. In de laatste jaren is door de fusie van de orkesten uit Enschede en Arnhem een groot nieuw ensemble ontstaan met veel jonge mensen erin. Daar bestaan nog niet allerlei vaste gewoontes, een gevaar dat maar al te vaak op de loer ligt”

“Zowel voor de zangers als de instrumentalisten geldt dat zij tijdens hun studie natuurlijk in aanraking zijn gekomen met de muziek van Bach. En bovendien met de ontwikkeling van de uitvoeringspraktijk en de discussie daarover. Veel van de musici hebben ook ervaring met historische instrumenten. En dat bevrucht ook het bespelen van de voor ons vertrouwde moderne instrumenten die Phion gebruikt. Al met al krijg je met deze combinatie een fris, creatief en flexibel ensemble. Zangers en musici hebben ervaring in de hele breedte van de muziek en daarmee inspireren ze mij; ik kan hen inspireren met mijn expertise in de 18e-eeuwse muziek. Zo wordt repeteren en musiceren met hen een avontuur van wederzijdse beïnvloeding met soms een onverwachts mooie opbrengst.”

Natuurlijk kwam in het gesprek met Jos van Veldhoven zijn lange ervaring met de Bachvereniging ter sprake. Ik vroeg hem hoe het is om te werken met musici die niet gespecialiseerd zijn in de standaarden en het klank- en uitvoeringsideaal van de Bachvereniging.

“Tja … , die uitvoeringspraktijk van de muziek van Bach is natuurlijk een soort constructie van ons 21e-eeuwers, gebaseerd op veel onderzoek, experimenteren en nadenken. Maar Bach zelf is er niet meer, noch de setting van de kerkdiensten binnen welke hij zijn muziek dirigeerde. Ook het publiek van toen is er niet meer, met de religiositeit, de smaak en de mode van de 18e eeuw. En wat is bovendien mode? Coco Chanel heeft dat ooit mooi verwoord met de opmerking: ‘Mode is wat morgen weer uit de mode is’. Je merkt dat bijvoorbeeld heel sterk aan de teksten die Bach gebruikte. Die werden in de 19e eeuw meteen vervangen: ouderwets.

“Natuurlijk, die nadruk op historisch verantwoord musiceren heeft ons veel moois gebracht. Maar als nu het 21e-eeuwse Consensus Vocalis en Phion de inmiddels 300 jaar oude Johannes Passion gaan uitvoeren: dan het gaat toch vooral om de persoonlijke inzet en muzikaliteit, de passie en de hartstocht, de creativiteit en zelfs virtuositeit waarmee ze Bachs magistrale partituur tot leven brengen. Muziek maken waarvan de luisteraar van nu achteraf zegt: ‘wat was dat een schitterende ervaring’!”

John Biermans

Van de Activiteitencommissie

In memoriam Bert Klaver

Vrijdag 19 januari kregen wij het trieste bericht dat geheel onverwacht ons commissielid Bert Klaver is overleden. Bert was vele jaren en in veel functies betrokken bij het Orkest van het Oosten en de Vrienden van dit orkest. Sinds de fusie met Het Gelders Orkest was Bert lid van de Activiteitencommissie van de Vrienden van Phion.

Iedereen die in Zwolle een concert bezocht kent Bert. Als trouw gastheer was er voor iedereen een persoonlijke groet en welkom. Een echte ambassadeur. Het was Bert een doorn in het oog dat Phion de laatste jaren zo weinig concerten gaf in Zwolle. Hij sprak er met iedereen over die hier invloed in had. Bert was erg tevreden toen hij hoorde dat het komende seizoen Phion regelmatig te vinden is in Zwolle. Jammer dat Bert hier niet meer van kan genieten.

We missen in Bert een aimabel, vriendelijk, positief en vooral erg betrokken commissielid.

Vrienden werven

Ook dit voorjaar gaan we weer op zoek naar nieuwe Vrienden. Van 8 t/m 17 maart, rondom de concerten van Brahms Vierde Symfonie en Bruchs Vioolconcert (door Liza Ferschtman), krijgen alle bezoekers extra informatie over de Vrienden. Ook zijn wij aanwezig met de stand. Kent u in uw omgeving mogelijke Vrienden, neem ze mee en maak ze Vriend van Phion.

In de pauze van deze concerten staan wij in onze stand, dus als u tips, vragen of opmerkingen heeft, kom dan gerust even langs. We zijn benieuwd wat u vindt van de activiteiten die wij voor u organiseren.

 

Vriendenrepetitie 6 maart Arnhem

Woensdagmorgen 6 maart is er weer een Vriendenrepetitie in Musis Sacrum in Arnhem. Tijdens deze repetitie zal onze chef- dirigent Alexei Ogrintchouk met Phion repeteren voor het concert met als titel Brahms Vierde Symfonie en Bruchs Vioolconcert. Als toegift voor de Vrienden is er na afloop een interview met Rebecca Fransen. Zij speelt contrabas bij Phion en heeft dit seizoen meegespeeld met het Maestro-orkest. Mogelijk heeft u haar daar ook gezien. Een unieke kans om met haar in gesprek te gaan over haar ervaringen met onervaren dirigenten tijdens deze TV-wedstrijd. De repetitie begint om 10.00 uur en duurt tot ± 13.30 uur. Komt u ook? U kunt zich aanmelden voor deze Vriendenrepetitie tot vrijdag 1 maart via activiteitenvrienden@phion.nl. U krijgt altijd een bevestiging.

Robin Hood

Vrijdag 2 februari waren we met de Vrienden aanwezig bij de generale repetitie van Robin Hood. Een muzikaal theaterspektakel voor de hele familie, mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de Vrienden. Naast Vrienden, waren er veel schoolkinderen aanwezig, die genoten van het theater en de muziek. Het was mooi om te zien hoe deze kinderen meeleven met het verhaal en reageren op wat er gebeurt.

We kunnen u deze voorstelling voor het hele gezin van harte aanbevelen. Robin Hood is nog te beleven tot 14 april in diverse theaters in het land. 

Peter van der Neut (voorzitter activiteitencommissie)

Aftermovie Première Robin Hood 3 februari

Ljatosjinski's muziek

In gesprek met Luis Andrade

Mijn eerste kennismaking met Ljatosjinski's muziek was toen mijn kwartetleraar tegen ons zei: “Jongens, het is tijd om goede Oekraïense muziek te spelen, de beste!!” – Dit was in 1997, toen ik studeerde aan het Conservatorium van Kiev. Destijds ging de bladmuziek van hand tot hand; geen enkele editie van het Vierde Strijkkwartet van Ljatosjinski was (en is) in de handel verkrijgbaar en we speelden onze examens van handgeschreven muziek die al vele malen was gefotokopieerd. De kwartetten van Ljatosjinski behoren tot de meest verbazingwekkende muziek die in de Sovjetperiode is geschreven. 

Zijn Eerste Kwartet opus 1 stamt uit zijn beginperiode (1915), toen hij nog leerling was van Rheinhold Glière (aan wie hij het kwartet heeft opgedragen). Dit kwartet – jong, fris en levendig – weerspiegelt al het optimisme van een jonge componist. Helaas wordt het gezien als werk dat een bepaalde volwassenheid mist. Zowel deze mening als het ontbreken van een uitgave zorgen ervoor dat deze muziek in binnen- en buitenland volledig genegeerd wordt. Zijn Strijkkwartet nr. 4 opus 43 (gecomponeerd in 1943) en The Suite op Oekraïense thema's opus 45 (gecomponeerd in 1944) komen uit een andere periode. Beide werken zijn gecomponeerd toen Ljatosjinski vanwege de oorlog naar Saratov was gevlucht. Daar hielp hij mee om zeldzame Oekraïense manuscripten in veiligheid te brengen vanwege het gevaar dat ze tijdens de Duitse bezetting verloren zouden gaan. 

Het contact met Oekraïense manuscripten en volksliederen is zeer duidelijk aanwezig in de muziek die hij heeft geschreven in Saratov en wordt weerspiegeld in deze twee werken. De editie waar we vandaag uit spelen, is het resultaat van een driejarig post-corona-project dat ik heb opgezet om een editie te maken en te digitaliseren om de muziek van Ljatosjinski naar het spectrum van de muziekwereld te brengen. Gelukkig werd vorig jaar in Kiev in zijn voormalige huis de Ljatosjinski Foundation gesticht, aan wie ik dank moet zeggen voor alle manuscripten, partituren en hulp bij mijn project. Wat betreft zijn andere strijkkwartetten geldt nog steeds dat het 2e en 3e kwartet zijn uitgegeven in de jaren 60 in Moskou, maar dat dit muziekmateriaal volkomen ontoegankelijk is. Er bestaat ook een jeugdwerk voor strijkkwartet, geschreven in 1914, maar daarvan is geen uitvoeringsmateriaal beschikbaar. Het 2e, 3e en 4e kwartet werden in de jaren zeventig door het Lysenko Quartet opgenomen en vervolgens in de jaren tachtig op vinyl uitgebracht, maar helaas is die plaat in de handel niet meer verkrijgbaar. De strijkkwartetten van Boris Ljatosjinski worden volledig verwaarloosd op het wereldpodium en pas sinds kort, vanwege de oorlog in Oekraïne, staan concertzalen er meer voor open. Ljatosjinski zou in alle concertzalen op hetzelfde niveau moeten staan als Sjostakovitsj en Beethoven, niet vanwege de oorlog maar omdat, zoals mijn leraar Vitaliy Borovik zei: HET IS DE BESTE MUZIEK!

Luis Andrade

Object reference not set to an instance of an object.

Colofon

Stichting Vrienden van Phion

Leden bestuur:

Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vice-voorzitter 
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet, secretaris
Erik Olsman, adviseur bestuur 
Jacco Post, adviseur bestuur 

Leden Activiteitencommissie:

Namens de Vrienden:
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma

Namens de musici:
Len Bielars
Pieternel van Lent

Leden van de Redactie:

Rebecca Fransen (musicus)
Peter Verduyn Lunel (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)

Mecenaatcommissie:

Machteld van der Meij
Menno van Duuren (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)