3. Nieuwsbrief Vrienden December

VriendenNieuws December 2024

Inhoud nieuwsbrief

Direct naar een onderwerp? Kies dan uw onderwerp uit onderstaand overzicht.

Voorwoord
Van de Activiteitencommissie
Mahler, Phion en Kerst
Mahlers Vierde
Nieuwjaar op z’n Frans
Colofon

 

Headerfoto: door Elske Nissen Photography

Voorwoord

Beste Vrienden van Phion,

De redactie is er in geslaagd een goed gevuld nummer van VriendenNieuws samen te stellen. Er staat dan ook heel wat te gebeuren in de komende weken, rond de feestdagen: twee concertcycli, één met de vierde symfonie van Mahler en een tweede met de Nieuwjaarsconcerten.

Aan beide cycli besteden we aandacht; aan Mahler door een filosofisch getint artikel van John Biermans over de Mahlertraditie met Kerst en een beknopte bespreking van de vierde symfonie. Aan de nieuwjaarsconcerten door middel van een interview met dirigent Ed Spanjaard dat contrabassiste Rebecca Fransen telefonisch afnam vanuit Zweden: geen Strauss deze keer, maar o.a. Ravel, Canteloube en Franse chansons: spannend!

Vanzelfsprekend treft u in dit bulletin de vaste rubriek van onze activiteitencommissie aan, met ook dit keer de aankondiging van allerlei interessante gebeurtenissen, waaronder een talentenjacht voor dirigenten. Ook kunt u luisteren naar de podcast van altvioliste Marian van den Berg over collega en Phion-harpiste Diana de Vries, die eind van dit seizoen met pensioen gaat.

Ik wens u veel lees- en luisterplezier.

Toon Ottink, eindredacteur

Van de Activiteitencommissie

5 jaar Vrienden van Phion
Dit seizoen is het 5e concertseizoen van Phion, ontstaan in 2019 uit een fusie van Het Orkest van het Oosten en Het Gelders Orkest. De Vrienden van Phion bestaan dus ook 5 jaar. Om dit te vieren hebben we een bijzondere activiteit bedacht: Mini Maestro.

Onder leiding van Michael Rein (1e violist van Phion) maken we kennis met het werk van een dirigent. Wat doet een dirigent zoal op de bok en hoe laat hij met gebaren de musici zo spelen als hij in gedachten heeft. Het wordt geen lezing, maar een workshop. Nadat Michael iets verteld heeft, vraagt hij alle aanwezigen in de zaal om met hem “mee te dirigeren”. Een erg leuke manier om zelf te ervaren wat er gebeurt tussen dirigent en musici. Mocht u de uitdaging aan durven, dan is er zelfs de mogelijkheid om zelf op de bok te gaan om het ensemble van 4 of 5 musici te dirigeren. Een unieke ervaring!.

We organiseren deze jubileumactiviteit op 2 plaatsen:
- In Arnhem op zondag 26 januari 2025 van 10.30- 12.00 uur in het Vestagebouw (het Arnhemse Phion-kantoor), Jansbuitensingel 5, in Arnhem.
- In Enschede op zaterdag 8 maart 2025 van 19.30- 21.00 uur in de kleine zaal van het Muziekcentrum aldaar.

Als u met deze jubileumactiviteit mee wilt doen, kunt u zich aanmelden via het bekende mailadres: vrienden@vriendenvanphion.nl. Dit kan tot 1 januari (Arnhem) en 10 februari (Enschede). We vragen voor deze activiteit een bijdrage van minimaal € 7,50 per persoon om de kosten van de koffie/ thee en de zaalhuur te betalen. U betaalt niets voor de workshop, de dirigent en de aanwezige musici. De jubileumactiviteit gaat door bij minimaal 25 deelnemers.

Foto: Michael Rein

De Geheime Tuin

Ook dit seizoen speelt Phion, samen met Theater Sonnevanck, het betoverende, muzikale theaterspektakel voor de hele familie “De Geheime Tuin” naar het bekende boek van Frances Hodgson Burnett.

Omdat deze voorstelling mede mogelijk gemaakt wordt door de Vrienden van Phion, bestaat er weer de mogelijkheid om de generale repetitie, samen met een groot aantal schoolkinderen, bij te wonen.

Deze generale repetitie is op 24 januari om 12.00 u. in Theater Amphion in Doetinchem. Er is plaats voor 100 Vrienden/ Mecenassen. U kunt zich aanmelden via het bekende adres: vrienden@vriendenvanphion.nl. Per persoon kunt u maximaal 2 kaarten aanvragen. Toewijzing gebeurt op volgorde van binnenkomst. Na aanmelding ontvangt u altijd bericht.

Exclusief lunchconcert in Enschede

Phion nodigt Vrienden en Mecenassen (samen met Phion-relaties) uit voor een besloten lunchconcert in Enschede. Het gaat om een voorproefje van een kamermuziekprogramma dat vervolgens door een Phion-ensemble in een aantal kleine zalen van Gelderland en Overijssel wordt uitgevoerd. Een mooie manier om muziek van dichtbij te ervaren en elkaar te ontmoeten, met een broodje en koffie/thee na afloop.

Dit gratis lunchconcert is exclusief voor medewerkers en genodigden, waaronder de Vrienden en Mecenassen, die dicht bij ons orkest staan.  Een ontmoetingsmoment voor musici, stafleden, Vrienden, Mecenassen, vrijwilligers en andere genodigden.

Dit concert is op 21 maart 2025 (12.30 u.) in de kleine zaal van Muziekcentrum Enschede. Op het programma staat de Eerste Serenade van de jonge Johannes Brahms (in een speciaal arrangement).

Aanmelden voor dit exclusieve concert in Enschede kan tot uiterlijk vrijdag 7 maart via ons bekende mailadres: vrienden@vriendenvanphion.nl Aangezien het een exclusief concert is, kunt u alleen een kaart voor u zelf en evt. uw partner aanvragen.

Peter van der Neut,
Voorzitter Activiteitencommissie

Foto: Johannes Brahms

Mahler, Phion en Kerst

Inmiddels kun je wel zeggen dat er een traditie ontstaan is voor Phion om met Kerst een programma met muziek van Mahler te brengen. Zelfs in december 2021, in de corona-periode, speelde het orkest de 1e symfonie van Mahler. Dat was toen nog een heel karwei: op het podium moesten musici een flinke afstand van elkaar houden. Daarom was er door Erwin Stein, een goede vriend van Otto Tausk, Phions chef-dirigent van toen, een arrangement gemaakt zodat de muziek met veel minder musici gespeeld kon worden.

Inmiddels zijn we drie jaren verder en nu staat Mahlers vierde symfonie op het programma. Over het werk zelf kunt u het artikel lezen van Toon Ottink in deze aflevering van VriendenNieuws.

Ik heb mij afgevraagd waarom men in Nederland met kerst zo graag Mahler programmeert. In alle grote Nederlandse concertzalen is zijn muziek dan te horen. Wie op die vraag als geen ander een antwoord kan geven is natuurlijk Wim Ruitenbeek, de manager artistieke zaken van Phion. Dus heb ik hem daarover geraadpleegd.

Foto: Gustav Mahler

Wim wijst dan op de legendarische kerstconcerten uit de jaren voor en na 1980 met Bernard Haitink en het Concertgebouworkest. Door de NPO werd telkens op de eerste kerstdag daarvan een live uitzending verzorgd die massaal bekeken werd. Met onze toen nog jonge dochters hebben we daar erg van genoten. Ook van een van de hoboïsten van Phion hoorde ik hoe hij als VWO’er zeer geraakt werd door die muziek, zelfs via de TV. Dat heeft er zeker aan meegewerkt dat er in Nederland een Kerst-met-Mahler-traditie is ontstaan die bijna net zo stevig is als die van de Passionen van Bach in de tijd voor Pasen.

Kennelijk is er iets te vinden, te horen in de muziek van Mahler dat te maken heeft met Kerst. Zijn het de pastorale passages, die zo kenmerkend zijn voor hem? Vrijwel iedereen zal zo nu en dan horen dat de componist als het ware over een Oostenrijkse alpenweide liep terwijl hij zijn muziek schreef. Verplaatst ons dat naar ‘de herders die lagen bij nachte’? Of roept het iets diepers in ons wakker? Zo hoor je in de vierde symfonie slee-bellen: ook  iets ‘kersterigs’.

Foto: Partituur van Mahlers Vierde Symfonie met aantekeningen van Willem Mengelberg

Kerst geeft aanleiding te denken aan iets als een nieuw begin. Of je nou wel of niet religieus gevoelig bent, je ontkomt er bijna niet aan om rondom kerst iets te voelen van nieuwe kansen en de hoop op een betere wereld, op verlossing. En ook dat is hoorbaar in Mahlers muziek. Zijn muziek kan je meenemen naar een diep dal van moeilijkheden, van ‘niet-weten’. Maar daaruit stuwt hij je ook weer omhoog, zodat je bevrijd en vernieuwd weer kunt ademhalen.

Mahler zelf kwam trouwens graag in Nederland. In 1903 werd hij uitgenodigd door Willem Mengelberg, de chef van het Concertgebouworkest om in Amsterdam te komen dirigeren. Op 22 oktober van dat jaar speelde hij zijn derde symfonie met het orkest en in een later concert zijn eerste. Het leverde een innige vriendschap op tussen orkest en componist.

Leuk is te weten dat het Concertgebouworkest niet de eerste was die deze derde symfonie in Nederland speelde. Dat was de Arnhemsche Orchest Vereeniging, een voorloper van Phion dus. Op 17 oktober 1903 speelde dit orkest, versterkt met leden van het toenmalige Utrechtsch Stedelijk Orkest, onder leiding van Martin Heuckeroth al die derde symfonie, een kleine week eerder dus dan in Amsterdam klonk.

Hoe dan ook: In Enschede, Arnhem, Apeldoorn en Nijmegen kunnen we in december Mahlers vierde symfonie genieten, met volle teugen.

John Biermans

Foto: Gustav Mahler

Mahlers Vierde

Hiervoor las u wellicht het artikel van John Biermans over de traditie bij Nederlandse orkesten om rond Kerstmis een symfonie van Mahler te programmeren. Phion heeft dat nu ook weer gedaan: van 13 tot 26 december klinkt de vierde symfonie maar liefst zeven keer onder leiding van chef-dirigent Ogrintchouk!

Mahler werkte aan deze symfonie van de zomer van 1899 tot de zomer van 1900, maar het ‘echte werk’ verrichte hij in juli/augustus 1900: binnen drie weken schreef hij de partituur, in zijn componeerhuisje aan de Wörthersee. Hoewel Mahler in die periode somber en terneergeslagen was, is de vierde symfonie zijn opgewektste, die volgens luisteraars soms aan Haydn of zelfs Schubert doet denken. De symfonie is ook één van zijn kortste: een uur muziek, uiteraard afhankelijk van de tempokeuzes van de dirigent. Mahler was zelf opgetogen over de symfonie, met name de kwaliteit van de polyfonie en van de zogeheten doorwerkingen, waarin allerlei thema’s en motieven worden veranderd en gecombineerd.

Anders dan in zijn eerdere symfonieën gebruikt Mahler in de vierde geen beschrijvende titels meer boven de delen. Die zetten de luisteraars, had hij gemerkt, vaak op het verkeerde been; de muziek moet voor zichzelf spreken. Wel gebruikt hij Duitstalige karakter- en tempoaanduidingen boven de delen, in plaats van de gebruikelijke Italiaanse.

De symfonie telt vier delen, die alle (tamelijk) langzaam van tempo zijn. De delen één en drie zijn lang, het tweede en vierde deel aanzienlijk korter. Het eerste deel – Bedächtig, nicht eilen – kent na de inleidende maten een stijgend thema met een Weens karakter. Daarna volgt een tweede thema in de lage strijkers en daarna een doorwerking van grote complexiteit: alle motieven en thema’s worden verbonden en welhaast onontwarbaar aan elkaar gekoppeld. En wie weet hoort u de sleebellen waar John Biermans over schreef. Deel twee – In gemächlicher Bewegung – is een Ländler (Oostenrijkse volksmuziek) met een soloviool waarvan de snaren een toon hoger dan normaal zijn gestemd. Over het derde deel – Ruhevoll – zei Mahler zelf dat de hoofdmelodie tegelijk göttlich heiter en tief traurig is. En hij zei ook dat dit deel gleichzeitig lache und weine. In de laatste maten van het deel – de coda – kondigt hij het hoofdmotief van het vierde deel aan. In dat vierde deel – Sehr behaglich – komt (zoals ook in de 2e en 3e symfonie) de menselijke stem aan bod. Dit deel is een orkestlied op een gedicht uit Des Knaben Wunderhorn met een wonderschone sopraansolo. Mahler vraagt van de sopraan een heiteren, kindlichen Ausdruck, aber weder ironisch noch parodistisch (met excuses voor het vele Duits). En zo geeft Mahler toch nogal wat beschrijving, beschrijving die hij eigenlijk niet meer wilde.

Op het programma van de kerstconcerten staan verder het orkeststuk Blumine, dat door hem ooit gedacht was als tweede deel van de eerste symfonie, en de prachtige cyclus Rückertlieder. Ik wens u een prachtig Kerstconcert toe.

Toon Ottink

Foto: Mahlers componeerhuisje bij zijn zomerverblijf aan de Wörthersee

Nieuwjaar op z’n Frans

We leven alweer bijna in het jaar 2025 en ook dit keer luidt Phion het nieuwe jaar feestelijk in. Er wordt samengewerkt met maar liefst twee geweldige en bekende Nederlandse sopranen: Laetitia Gerards en Francis van Broekhuizen. Op de bok staat dirigent Ed Spanjaard, die ik in dit korte interview een paar vragen mocht stellen over wat we kunnen verwachten in januari.

Wat vind je ervan om het nieuwe jaar niet met Oostenrijkse maar met Franse muziek in te luiden?
“Het programma is enorm afwisselend. Zelf ben ik ontzettend gepassioneerd over de grote impressionisten, want ook de Franse componisten hebben allerlei lichte muziek geschreven van hoge kwaliteit. We spelen bijvoorbeeld stukken van Debussy en Ravel. Maar ook Delibes en Chabrier zijn voor veel Fransen een toonbeeld geweest. Die muziek is sprankelend, origineel en geestig, muzikaal vindingrijk. Precies wat je wilt tijdens een nieuwjaarsconcert. De stukken zijn misschien niet allemaal zo bekend als de polka’s van Strauss, maar dit zijn wel echt stukken waar je direct in wordt meegenomen. Een nieuwjaarsconcert moet toegankelijk zijn voor iedereen. Ik vind het namelijk leuk om met dit programma het publiek aan de hand te nemen en soms ook een ‘slootje over te kunnen trekken’.”

Wat verwacht je van de samenwerking met niet één, maar twee sopranen?
“Hun rollen zijn gesplitst: Laetitia en Francis gaan natuurlijk allebei zingen, maar Francis heeft óók een grote rol als spreekstalmeester. Ik ken beide sopranen goed en heb vaker heel fijn met ze samengewerkt. De opera Suor Angelica was misschien wel de mooiste die ik heb gedaan met Francis. Een prachtige productie met een heftig verhaal.
Met Laetitia herinner ik mij nog goed haar stralende hoofdrol als Marzenka tijdens ‘Bruid te Koop’ samen met de Reisopera. De generale repetitie stond gepland op de dag van de eerste corona lockdown, 12 maart 2020. Die ging toen heel abrupt niet door terwijl we hier wekenlang voor hadden gerepeteerd. Gelukkig hebben we deze toen alsnog mogen uitvoeren in het jaar 2022.

 

Hoe werk je aan een goede balans binnen het orkest?
“Balans is ongelofelijk belangrijk in een orkest, bijna het meest essentiële ding wat mij betreft. De speerpunten gelijkheid, intonatie, flexibiliteit en dynamiek zijn bepalend. Het mengen van de klankkleuren met al die verschillende instrumenten, dàt is een machtige uitdaging voor de dirigent. In de partituur staan namelijk alle partijen onder elkaar, terwijl de orkestmusici hun eigen partij lezen en spelen, maar de stemmen van de andere spelers niet kunnen zien. Het prachtige aan dirigeren is dan ook je rol als intermediair, tussen alle verschillende orkestrale stemmen.”

Foto: Emmanuel Chabrier aan de piano (schilderij van Fantin-Latour)

Wat zou je de vrienden van Phion voor 2025 willen toewensen?
“Ik zie het samen musiceren, of het nou met orkest- of kamermuziek is, als een wens voor hoe ik hoop dat de maatschappij op dit moment meer zou zijn. Het doet er tijdens het muziek maken totaal niet toe hoe iemand er uitziet of wat iemands achtergrond is of wat dan ook. Je zou het kunnen zien als soort metafoor. De harmonie die in het orkest geregeld bereikt kan worden is ontzettend bijzonder. Dát is wat de verbindende macht van muziek kan doen en dit moeten we te allen tijde koesteren!”

Rebecca Fransen

Podcast De OrkestCast

Altvioliste Marian van den Berg heeft haar eigen podcast: De OrkestCast. Daarin portretteert zij regelmatig Phion-collega’s en andere vakgenoten. Onlangs sprak zij met Phion-harpiste Diana de Vries, die aan het eind van dit seizoen met pensioen gaat. Deze aflevering kunt u hier via Spotify beluisteren.

beluister de podcast

Colofon

Stichting Vrienden van Phion

Leden bestuur:

Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vicevoorzitter 
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet, secretaris
Peter van der Neut, vriendenactiviteiten
Erik Olsman, adviseur bestuur 
Jacco Post, adviseur bestuur 

Leden Activiteitencommissie:

Namens de Vrienden:
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma
John Mens
Magda Eshuis
Jenny Staudt
Frans Veldhuis

Namens de musici:
Len Bielars
Pieternel van Lent

Leden van de Redactie:

Rebecca Fransen (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)
Annemarie van Viegen (musicus)

Mecenaatcommissie:

Machteld van der Meij
Patricia van der Valk
Menno van Duuren (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)