VriendenNieuws Maart 2025
Inhoud nieuwsbrief
Direct naar een onderwerp? Kies dan uw onderwerp uit onderstaand overzicht.
Voorwoord
Van de Activiteitencommissie
Nakariakiov en de bugel
Braziliaans muziekavontuur
De Vriend, Phion en de Matthäus
FIT bij Phion
Instrumententuin aangekleed
Headerfoto: Instrumententuin bij De Geheime Tuin
Voorwoord
Beste vrienden van Phion,
De redactie heeft, zoals wel vaker met medewerking van anderen, weer een goed gevuld VriendenNieuws voor u samengesteld. U vindt als eerste de mededelingen van uw eigen activiteitencommissie, met een verslag van een ‘mini-maestro-concours’ in januari in Arnhem en een herhaalde aankondiging van Fanny en Nannerl Take over.
Redacteuren John Biermans en Annemarie van Viegen trakteren u op interviews met violist Michael Rein, die een jaar in Brazilië woonde en werkte, en met oude bekende Jan Willem de Vriend die de uitvoeringen van de Matthäus Passion in april dirigeert. John Biermans schrijft over een minder bekend instrument, de bugel, dat de komende weken het solo-instrument is in een werk dat Tsjaikovski eigenlijk voor cello en orkest schreef. Lea Hemmerlin gaat in gesprek met twee Phion-bassisten – onder wie een houthakkende! – over hun fysieke en mentale fitheid. En tot slot laten we u zien hoe Phions Instrumententuin is opgebloeid, met dank aan de mecenassen van Phion
Ik wens u veel lees- en kijkplezier.
Toon Ottink, eindredacteur
Van de Activiteitencommissie
Mini-Maestro in Arnhem
Ter gelegenheid van het 5-jarig bestaan van Phion vond op zondag 26 januari een Mini-Maestro in Arnhem plaats.
Voorzitter van de Activiteitencommissie, Peter van der Neut, heet de 37 Vrienden van Phion van harte welkom bij de workshop in het Vesta-gebouw in Arnhem. Michael Rein (1e violist bij Phion) en een vierpersoons ensemble geven de deelnemers een inkijkje in de rol van de dirigent van een symfonieorkest.
Er wordt gestart met het aanleren van wat basisvaardigheden. Door middel van het stuiteren van een tennisbal wordt geoefend met het “mee dirigeren” met een vierkwarts en een driewarts maat. Het blijkt nog niet altijd makkelijk om mee te gaan in de goede maat. Op de melodie van de Champions League hymne, gebaseerd op muziek van Händel, wordt verder geoefend. Aan de hand van filmopnamen van Leonard Bernstein wordt gekeken hoe te dirigeren zonder het gebruik van de handen. Twee deelnemers grijpen de kans dat ook eens zelf te proberen.
Daarna gaan tien deelnemers de uitdaging aan om aan de hand van het geleerde zelf het orkestje te dirigeren. Gespeeld wordt Mozarts ‘Eine kleine Nachtmusik’. Prachtig om te zien dat de deelnemers elk blijk geven van een geheel eigen stijl en interpretatie. Het orkest kiest uit de deelnemers een winnaar, ‘de dirigent van de dag’. De oudste deelnemer (92 jaar) gaat met de eer en de prijs strijken. Wellicht het begin van een nieuwe carrière!
Afgesloten wordt met een gezellig samenzijn met koffie en gebak, aangeboden door de personeelsvereniging, waarbij de ervaringen en het geleerde uitgebreid worden besproken.
Fanny en Nannerl Take over!
Er zijn nog kaarten beschikbaar voor dit bijzondere educatieproject. Hieronder staan de plaatsen waarvoor u zich nog kunt aanmelden. De voorstelling duurt ongeveer 60 minuten. Omdat het een voorstelling voor basisscholen is, is er geen horeca in het theater. Er zijn dan ook geen kosten verboden aan uw bezoek. U kunt zich aanmelden (max. 2 personen) tot de aangegeven datum, op het bekende mailadres: vrienden@vriendenvanphion.nl. U krijgt uiteraard een inschrijfbevestiging.
01.04 11:45 uur - Apeldoorn, Orpheus Uiterste aanmelddatum 20.03
08.04 11:45 uur - Hengelo, Schouwburg Uiterste aanmelddatum 27.03
09.04 11:15 uur - Nijmegen, De Vereeniging Uiterste aanmelddatum 28.03
16.04 11:15 uur - Deventer, Schouwburg Uiterste aanmelddatum 06.04
Vriendenrepetitie Enschede
Woensdagochtend 7 mei is er weer een Vriendenrepetitie in Enschede. U kunt zich aanmelden via het bekende mailadres: vrienden@vriendenvanphion.nl. U krijgt altijd een aanmeldbevestiging.
Wij hopen weer veel Vrienden te ontmoeten bij Fanny en Nannerl! of de Vriendenrepetitie.
Peter van der Neut, voorzitter Activiteitencommissie
Nakariakov en de bugel
Phion speelt vanaf 14 maart vier concerten met werken van Tsjaikovski en Prokofjev. De vermaarde trompettist Sergei Nakariakov soleert in de Rococo Variaties en natuurlijk staat alles onder leiding van chef-dirigent Alexei Ogrintchouk.
Nakariakov speelt de Rococo Variaties van Tsjaikovski op bugel. Dit instrument kom je maar hoogst zelden tegen bij een symfonieorkest. In de amateurmuziek, en dan met name de blaasmuziek, is dit instrument daarentegen wel zeer bekend. Zo is de bugel-sectie in een fanfareorkest ongeveer vergelijkbaar met de viool-groep in een symfonieorkest. In een harmonieorkest vervullen de klarinettisten deze rol.
Een bugel, soms ook wel Flügelhorn genoemd, heeft dezelfde buislengte als een trompet. Vandaar dat trompettisten zonder veel moeite van het ene naar het andere instrument kunnen overstappen. Wel is het mondstuk enigszins anders. En de boring, dus de diameter van de buizen van de bugel, is groter dan die van de trompet. Daardoor klinkt het instrument veel ronder en lang niet zo fel. De klank gaat in de richting van die van de hoorn. Daarvan is de buislengte een stuk langer: de bugel speelt dan ook in een hoger register.
Vanwege die kenmerkende ronde, wat ingetogen en dromerige koperklank is de bugel ook populair in de jazzmuziek. De jazztrompettist Erik Vloeimans, die indertijd bij Het Gelders Orkest meerdere keren te gast was en met het Orkest van het Oosten een CD opnam, gebruikt, al naar gelang de emotie die hij wil overbrengen, zijn bugel, of juist de felle, heldere en ook wel brutale trompet.
Straks zal vanaf de eerste inzet van Nakariakov duidelijk zijn waarom hij voor de Rococo Variaties de bugel gebruikt. Tsjaikovski heeft deze muziek geschreven voor de cello. De mooie, soms wat omfloerste klank die Nakariakov met zijn bugel kan maken blijkt dan weer een prachtige variatie op deze Variaties te zijn. Wie alvast vooraf wil genieten: via deze link bereik je Nakariakov en zijn bugel.
John Biermans
Foto: Sergei Nakariakov
Braziliaans muziekavontuur
Michael Rein, eerste violist bij Phion, woonde en werkte een jaar lang in Brazilië. Collega (en redactielid) Annemarie van Viegen sprak met hem over zijn ervaringen.
Michael, waarom koos je voor Brazilië?
Het antwoord is simpel: mijn vrouw Tania is Braziliaanse en we wilden al langer een jaar in haar thuisland doorbrengen. Na het afronden van mijn master Orkestdirectie aan het Maastrichts Conservatorium in 2019 en de pandemiejaren, was 2023 eindelijk het moment om dit avontuur aan te gaan. Ik kende Brazilië al goed, we brachten er vaak onze zomervakanties door. Bovendien had ik al zes keer met het Valerius Ensemble een festival in Belém do Pará bezocht. Toch is daar wonen natuurlijk heel anders dan er alleen op bezoek gaan.
Wat voor muziekprojecten heb je daar gedaan?
Dat was erg gevarieerd. Ik had mijn viool, dirigeerstokje, concertkleding en tablet bij me en kon op allerlei manieren aan de slag. Ik dirigeerde, speelde solo en kamermuziek, remplaceerde in orkesten, gaf masterclasses en les aan kinderen. We reisden door heel Brazilië: Rio de Janeiro, Belo Horizonte, São Paulo, Brasilia, Salvador da Bahia en veel kleinere steden. Een hoogtepunt was het dirigeren van het Orquestra Sinfônica Nacional in Rio net voordat ik terugkeerde naar Nederland. Dat was de kers op de taart!
Is de speelcultuur daar anders dan in Nederland?
Westerse klassieke muziek is zeker populair, maar Brazilië heeft ook een rijk klassiek repertoire met componisten als Carlos Gomes, Camargo Guarnieri en Villa-Lobos. Die staan daar net zo vaak op de programma's als Beethoven en Tsjaikovski. Ook is er veel samenwerking tussen popartiesten en symfonieorkesten, zoals Ivan Lins en João Bosco. Brazilianen houden van dansen, dat is ook op het podium te horen!
Heeft je viool de warmte een beetje overleefd?
Mijn Camillo Camilli-viool uit 1740, die ik in bruikleen heb van het Fransen-Van Zweden fonds, liet ik achter in Nederland. Collega Melanie Jansen bespeelde hem in die tijd. Ik nam mijn eigen viool mee. Deze heeft een hele zachte vernis en dat was soms lastig, die begon te plakken in de hitte.
Wat is je het meest bijgebleven?
Mijn werk met jongeren in sociale projecten zoals Neojiba en Espaço Cultural da Grota. Ik houd van het enthousiasme, de openheid en de nieuwsgierigheid van de jongeren en ben erg ontroerd door hun dankbaarheid. Een bijzonder moment was een eerbetoonconcert voor mijn schoonvader, dirigent Carlos Eduardo Prates, met een tv- en radio-uitzending. We regelden alles zelf, inclusief crowdfunding en instrumenttransport in een pick-uptruck!
Wat zijn je toekomstplannen?
Ik keer zeker terug naar Brazilië en niet alleen om muzikale redenen! Op mijn bucketlist staat een boottocht op de Amazone en een bezoek aan natuurpark Chapada Diamantina. Maar voorlopig ben ik weer volop in Nederland aan de slag!
Annemarie van Viegen
De vriend, Phion en de Matthäus
In de aanloop naar Pasen kan het niet anders dan dat er een van de passies van Bach klinkt. Uiteraard geldt dit ook voor Phion. Onder de leiding van Jan Willem de Vriend wordt de Matthäus uitgevoerd op 11, 12 en 13 april in respectievelijk Enschede, Oldenzaal en Zwolle . De Vriend was tien jaar chef-dirigent van het Orkest van het Oosten. Ik sprak hem via een internetverbinding: hij was in Stuttgart voor een programma met de Stuttgarter Philharmoniker, het orkest waarvan hij nu vaste gastdirigent is.
‘Ja, ik hoop zeker dat ik straks bij Phion weer bekenden terugzie’, vertelt Jan Willem. ‘Het is nu geruime tijd geleden dat ik voor het Orkest van het Oosten stond. Inmiddels is dat Phion geworden en hebben natuurlijk oudere orkestleden afscheid genomen. Er is een hele generatie jonge musici aangetreden. Maar ik hoop nog wel bekenden van toen weer te zien, straks in april.’
‘Die Matthäus-Passion is heel grootse muziek. Hoewel de akoestiek in Enschede natuurlijk fenomenaal is, ben ik ook blij dat we in de prachtige Plechelmusbasiliek in Oldenzaal en de Grote Kerk in Zwolle zullen spelen. Het sacrale van een kerk en de religieuze inhoud van de muziek zelf vullen elkaar dan aan.
‘Ik denk dat de emoties die muziek kan opwekken parallel kunnen lopen met religieuze gevoelens. Die zijn eigen aan elk mens, zelfs als je daarvan niet wilt weten. En in zo’n oude kerk werkt dan ook het gebouw nog eens mee: dan zijn alle factoren aanwezig waar volgens mij Bach indertijd ook op rekende om de toehoorders een indringende religieuze ervaring te laten ondergaan. Neem de kruisvorm van een kerk. Die is ook in de opstelling van koor-orkest-solisten aanwezig en eveneens in de opbouw van de muziek.’
Bijschrift: Foto Bert Visser
Jan Willem vertelt me nog een mooi verhaal over de klarinettisten in het toenmalige Orkest van het Oosten. Die vonden het zo jammer dat de klarinet in de Matthäus-Passion geen rol speelt: het instrument bestond nog niet in Bachs tijd. ‘Toen hebben we in 2014 de versie uit 1841 van Mendelssohn uitgevoerd, waar wel klarinetten in zitten. Mendelssohn had van zijn leraar Carl Friedrich Zelter de partituur van de Matthäus gekregen, die toen al dik 75 jaar niet meer uitgevoerd was. Hij was meteen zeer onder de indruk van die muziek. Met zijn bevriende zanger, de bariton Eduard Devrient, was hij die gaan halen. Hij maakte een aangepaste versie van de Passion. Men vond de originele muziek van Bach toen veel te moeilijk.’
Wij kunnen straks, halverwege de maand april, de versie van Bach horen: indrukwekkende muziek, gebracht door goede bekenden.
John Biermans
Bijschrift: Bachs manuscript van de Matthäus
FIT bij Phion
In de nieuwsbrief die in februari uitkwam kon u lezen dat we bij Phion onze fysieke en mentale gezondheid goed in de gaten houden, onder andere door middel van de FIT-gesprekken. In de komende edities komt u meer te weten over de aanpak van verschillende musici. Ditmaal zijn twee van onze contrabassisten, Joost en Jacinta, aan het woord:
Joost Hillen is contrabassist en draagt altijd gehoorbescherming. ‘Mijn gehoor is van mij en moet goed blijven, niet alleen voor op de werkvloer. Ik zou het jammer vinden en wil niet het risico lopen dat zodra ik met pensioen ga ik half doof ben! Dat zou enorm zonde zijn. Zo kan ik hopelijk nog optimaal genieten van mijn leven na mijn werkende leven.’
Een actief leven, zo blijkt. ‘Ik doe in het dagelijks leven alles op de fiets. Als extraatje ga ik regelmatig mountainbiken op de Veluwe. Ook doe ik nog wat krachttraining met gewichten om armen en schouders sterk te houden. We zitten als contrabassist namelijk best op een gekke manier. Het is handig als je soepel blijft en sterk blijft. Ook probeer ik zoveel mogelijk groenten en fruit binnen te krijgen, het liefst biologisch.’
En hoe ga je om met de mentale kant van ons vak? ‘Gelukkig heb ik geen last van mentale stress of spanning op het podium. Ik vind het wel altijd heel fijn om mijn zinnen te verzetten na een lange repetitie door bijvoorbeeld een middagje te gaan houthakken/zagen of wandelen om mijn hoofd leeg te maken. Dit is heel waardevol.’
Ook contrabascollega Jacinta Molijn vindt haar mentale uitlaatklep in activiteiten buiten het orkest. ‘Ik verveel me werkelijk nooit. Genoeg clubjes, zangles, lid van een vrouwenkoor, quatre mains spelen en ik dirigeer ook.’ Jacinta werkt daarnaast ook aan haar fysieke fitheid: ‘Ik ben in coronatijd begonnen met hardlopen met een groep, maar dat bleek redelijk zwaar. Ik ben toen getipt om slowsport en slowrun te gaan doen. Dit is via buitenbeweging.nl en het is ook nog eens super gezellig, echt een aanrader! Ik kom altijd goedgemutst terug. Je doet hier allerlei oefeningen in de bosgedeelten van Zypendaal en Sonsbeek. Prachtig! ‘Daarnaast doe ik aan yoga en ook nog tweemaal per week krachttraining met E-gym (bedrijfsfitness via Phion). Krachttraining doe ik omdat ik geen slappe ouwe dame wil worden, het is van het grootste belang dat je je spieren traint.’
Jacinta sluit af met een leestip: ‘Het boek Hart voor je brein van Scherder en Hofstra, over beweging en voeding voor hart en hersenen. Inspirerend!’
Lea Hemmerlin/Rebecca Fransen
Instrumententuin aangekleed
In Phions Instrumententuin kunnen kinderen voor of na familievoorstellingen zelf verschillende orkestinstrumenten op kinderformaat uitproberen, samen met orkestleden of muziekdocenten. Tot nu toe gebeurde dat in de ‘kale’ foyers van de concertzalen. De Instrumententuin heeft echter meer impact op de kinderen als de locatie aantrekkelijker is ‘aangekleed’. Dit alles in de huisstijl van Phion, om ook het orkest als organisator beter herkenbaar te maken.
Met die doelen voor ogen ontwierp vormgever Tessa Verbei een mobiel Instrumententuin-decor dat makkelijk op- en af te bouwen is en goed te vervoeren in op maat gemaakte flightcases. Voor de realisatie was een eenmalige investering nodig, die mogelijk is gemaakt door het Familie Heersink Innovatiefonds en door het Mecenaat van de Stichting Vrienden. Het decor werd voor het eerst gebruikt rondom de voorstellingen van De Geheime Tuin, afgelopen januari en februari.
Bijschrift: Ontwerpster Tessa Verbei en een decorstuk voor de Instrumententuin (Foto Michèle Giebing)
Colofon
Stichting Vrienden van Phion
Leden bestuur:
Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vicevoorzitter
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet, secretaris
Peter van der Neut, vriendenactiviteiten
Erik Olsman, adviseur bestuur
Jacco Post, adviseur bestuur
Leden Activiteitencommissie:
Namens de Vrienden:
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma
John Mens
Magda Eshuis
Jenny Staudt
Frans Veldhuis
Namens de musici:
Len Bielars
Pieternel van Lent
Leden van de Redactie:
Rebecca Fransen (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)
Annemarie van Viegen (musicus)
Mecenaatcommissie:
Machteld van der Meij
Patricia van der Valk
Menno van Duuren (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)