VriendenNieuws Oktober 2024
Inhoud nieuwsbrief
Direct naar een onderwerp? Kies dan uw onderwerp uit onderstaand overzicht.
Voorwoord
Van de Activiteitencommissie
Kamermuziek met Mozart en bassethoorns
De kracht van muziek(educatie)
De avond van Arthur Japin
Colofon
Bijschrift headerfoto: Manuscript van Mozarts Gran Partita
Voorwoord
Beste vrienden van Phion,
Wat een geweldige seizoensopening hadden we met de uitvoering van het Vijfde Vioolconcert van Mozart – solist was onze concertmeester Bas Treub – en de magistrale Zevende Symfonie van Bruckner!
De komende programma’s zijn gelukkig in nog meer steden te beluisteren dan het openingsconcert. En aan deze komende concerten, inclusief de kamermuziekserie, besteden we in dit VriendenNieuws veel aandacht. De Activiteitencommissie nodigt u namens Phion uit voor twee exclusieve preview-kamermuziekconcerten in Arnhem en Enschede, en ook voor vriendenrepetities.
Orkestleden Léa Hemmerlin (klarinettiste) en Rebecca Fransen (bassiste) attenderen u op kamermuziekconcerten waarin onder andere bassethoorns gebruikt worden. John Biermans preludeert op de zes (!) concerten met schrijver Arthur Japin in november. En Annejuul Tielens is weer onder de indruk als zij ziet hoeveel werk er bij het orkest achter de schermen wordt verzet: lees haar interview met Monique Wijnker van de afdeling Educatie.
En dan is er nog zoveel waar we niet bij stil kunnen staan. Laat ik u toch nog één tip geven: de concerten begin november met cellist Maximilian Hornung – celloconcert van de Turkse componist Fazil Say – voorafgegaan door de eerste symfonie van Prokofjev: u denkt telkens naar Haydn te luisteren, maar dan blijkt het toch weer Prokofjev te zijn. Na de pauze de prachtige Zevende Symfonie van Dvorak.
Toon Ottink, eindredacteur
Van de Activiteitencommissie
Lunchconcert voor Vrienden en Mecenassen
Phion nodigt Vrienden en Mecenassen (samen met Phion-relaties) uit voor twee besloten lunchconcerten in Arnhem en Enschede. Het gaat om een voorproefje van kamermuziekprogramma’s die vervolgens door Phion-ensembles in een aantal kleine zalen van Gelderland en Overijssel worden uitgevoerd. Een mooie manier om muziek van dichtbij te ervaren, met een broodje en koffie/thee na afloop.
Deze gratis lunchconcerten zijn exclusief voor medewerkers en genodigden, waaronder de Vrienden en Mecenassen, die dicht bij ons orkest staan. Een ontmoetingsmoment voor musici, stafleden, Vrienden, Mecenassen, vrijwilligers en andere genodigden.
Het eerste concert is op vrijdag 29 november 2024 om 12.30 uur in de Muzenzaal van Musis Arnhem, met op het programma Mozarts Gran Partita. Het tweede concert is in maart 2025 in de kleine zaal van Muziekcentrum Enschede. Daar staat op het programma de Eerste Serenade van Brahms (in een speciaal arrangement). In een volgend Vriendennieuws komt meer informatie omtrent de datum en de aanmelding van het lunchconcert in Enschede.
Aanmelden voor het exclusieve concert in Arnhem kan tot uiterlijk vrijdag 15 november via ons bekende mailadres: vrienden@vriendenvanphion.nl. Aangezien het een exclusief concert is, kunt u alleen een kaart voor u zelf en evt. uw partner aanvragen.
Ensembles van Phion bespelen drie keer per jaar een aantal kleine podia in Gelderland en Overijssel met speciale kamermuziekprogramma’s. Het doel van die kamermuziekserie is om ook publiek te bereiken buiten de steden met grote concertzalen en de reikwijdte van Phion te vergroten. De kamermuziekprogramma’s zijn toegankelijk, aantrekkelijk en gevarieerd, duren maximaal 90 minuten en worden zonder pauze uitgevoerd. Vaak wordt er samengewerkt met gastsolisten uit verschillende kunstdisciplines en de afstand tussen uitvoerenden en publiek is tijdens de concerten zo klein mogelijk. Ook is er na afloop altijd de gelegenheid voor musici en publiek om elkaar te ontmoeten.
Data en locaties kamermuziekserie
Opening concertseizoen en Vriendenrepetities
We hebben een aantal feestelijke openingen van het seizoen achter de rug, rondom de eerste concerten. Het zijn steeds erg gezellige ontmoetingen met Vrienden en musici. Er staat nog 1 opening op het programma: donderdag 21 november in Apeldoorn. U kunt zich nog aanmelden tot 14 november via vrienden@vriendenvanphion.nl. Na aanmelding krijgt u altijd een bevestiging met daarin meer informatie over de opening.
Verder organiseren we ook weer repetitiebezoeken voor Vrienden en wel op woensdag 30 oktober in Musis, op woensdag 13 november in Muziekcentrum Enschede, op woensdag 11 december in Musis en op 7 mei in Muziekcentrum Enschede. Aanvang van het repetitiebezoek is telkens om 9.30 uur.
Als u een Vriendenrepetitie wilt bijwonen, meldt u zich dan aan (uiterlijk 1 week voor de repetitie) via ons mailadres; vrienden@vriendenvanphion.nl. o.v.v. de datum en of u alleen of samen met uw partner komt. Na aanmelding krijgt u altijd een aanmeldbevestiging.
Graag tot ziens!
Peter van der Neut
Kamermuziek met Mozart en bassethoorns
De afgelopen weken hebben we, naast de eerste symfonische concerten van Phion, ook weer kunnen genieten van de Kamermuziekserie. Met Debussy, Ravel, Dukas en Moessorgski op de lessenaar speelde een kleine groep bevlogen musici uit Phion concerten in samenwerking met zandkunstenaar Gert van der Vijver. Hopelijk was u er bij! Zo niet, dan komen er dit seizoen gelukkig nog meer kansen om mooie kamermuziek bij te wonen.
Vanaf eind november staat er bijvoorbeeld wéér een prachtig kamermuziekprogramma bij Phion op de lessenaars, geheel van de hand van Mozart. De strijkers en hoorns spelen “Ein musikalischer Spaß", gevolgd door het welbekende meesterwerk “Gran Partita”, geschreven voor een grote groep blazers en een contrabas.
Tussen alle bekende blaasinstrumenten (hobo’s, fagotten, klarinetten, hoorns), zitten ook twee wat exclusievere exemplaren: de bassethoorns. Voordat u gaat zoeken naar twee koperinstrumenten: de bassethoorn is geen familie van de hoorn. Sommigen van u zullen het instrument meteen als een klarinet herkennen en dan waarschijnlijk als het kleinere broertje van de basklarinet. De bassethoorn heeft eenzelfde soort vorm en wordt net als de basklarinet met een pin op de grond ondersteund. Waar de basklarinet in Bes staat, is de bassethoorn een F-instrument, dus net iets hoger.
Om het nog verwarrender te maken: de bassetklarinet bestaat ook nog. Dat is het instrument waar Mozarts klarinetconcert voor is geschreven en eigenlijk een verlengde versie van de A-klarinet waar het concert nu meestal op wordt gespeeld.
Terug naar de bassethoorn: klarinettisten hebben het aan Mozart te danken dat ze regelmatig op dit prachtige instrument mogen spelen. Naast de Gran Partita hebben ook het prachtige Requiem en verschillende opera’s waaronder Die Zauberflöte bassethoornpartijen.
Al deze composities hebben naast bassethoornpartijen nog een overeenkomst: ze bevatten maçonnieke invloeden: Mozart was namelijk Vrijmetselaar. De Vrijmetselaars zetten zich in voor de vrijheidsidealen van de Verlichting. Dat de bassethoorn juist in deze stukken te vinden is, is geen toeval: Mozart associeerde het toen nog vrij nieuwe instrument met de symboliek van de Vrijmetselaars. Mozarts vriend Anton Stadler was mede-lid en was daarnaast ook een van de belangrijkste klarinettisten in Wenen op dat moment, met natuurlijk een bassethoorn in zijn bezit. (Phion heeft twee prachtige bassethoorns van de Duitse bouwer Schwenk und Seggelke.)
Herkent u de klank van deze mooie instrumenten? De concerten vinden plaats op 29 november in Rijssen, 1 december in Nijverdal, 3 december in Hardenberg, 6 december in Kampen en 8 december in Dinxperlo. Zie ook onze concertagenda.
Wij hopen u daar te zien en te ontmoeten!
Léa Hemmerlin & Rebecca Fransen
Foto: Kamermuziekensemble van Phion in actie. Foto Wout Nooitgedagt
De kracht van muziek(educatie)
Monique Wijnker is Hoofd Educatie & Interactie bij Phion. Als het aan haar en haar team van educatie ligt komt er nog veel meer muziek(onderwijs) in de klassen van basisscholen in Gelderland en Overijssel. In dit interview vertelt zij over de plannen voor het komende jaar en over de educatieprogramma’s die Phion de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. ‘Educatie vraagt dat je heel goed nadenkt ‘hoe je iets wil overbrengen’ en ‘Het moet meer zijn dan een project of een uitje, namelijk structureel muziekonderwijs’.
Op het educatieprogramma van Phion staat dit jaar voor groep 1 tot en met 3 van het basisonderwijs de voorstelling Blok & Doos, een programma met wonderschone, openhartige en grappige muzikale verhalen over samenwerken en anders zijn; voor groep 3 tot en met 5 is er een avontuurlijke reis op zoek naar je familie (Anne de Poes) en voor groep 5 tot en met 8 girlpower in de muziekgeschiedenis (Fanny en Nannerl take over!).
Monique: ‘We hebben een ondersteunende en aanjagende rol voor de amateursector en voor het onderwijs. Tien jaar geleden hadden we twee producties, nu is dat een veelvoud. En elk schoolconcert wordt ondersteund met een lespakket met instructiefilmpjes, waarin de kinderen bijvoorbeeld al kennis maken met de acteur/actrice. De kinderen zijn daardoor in de klas al helemaal voorbereid op wat ze gaan horen en zien. Voor de jonge kinderen zijn programma’s in de klas, de oudere kinderen gaan naar de concertzaal. Er gebeurt heel veel moois in onze zalen: kinderen lopen dansend en zingend weer naar buiten’.
Los van de voorstellingen zijn er ter ondersteuning van leerkrachten lesprogramma’s ontwikkeld over muziek en het orkest, met medewerking van Phion-musici. Kijk ook zelf eens naar zo’n lesprogramma vol humor, interactief en uitnodigend voor kinderen:
Het team Educatie heeft een breed netwerk en contacten met basisscholen, middelbare scholen, PABO ’s, ArtEZ-conservatorium, muziekverenigingen, beleidsmedewerkers van gemeenten, maar ook met theatermakers. Samen met Theater Sonnevanck en (voor het eerst) met ALLE Nederlandse symfonieorkesten en Phion als kartrekker gaat begin 2025 het nieuwe meedoeconcert ‘Fanny en Nannerl Take over!’ in première. Er zijn 20 voorstellingen in verschillende steden van Overijssel en Gelderland en bij iedere voorstelling kunnen 500 leerlingen komen luisteren, dansen, zingen en meedoen.
Ik hoop dat met dit uitgebreide educatieprogramma kinderen liefde voor muziek ontwikkelen, zich prettig of veilig kunnen voelen door muziek, misschien zelf muziek gaan maken of later ‘als ze groot zijn’ ook naar Phion komen luisteren. En hoe fijn is het om te weten dat een deel van de ‘vriendencontributie’ naar het educatieprogramma van Phion gaat!
Annejuul Tielens
Bijschrift foto: Blok & Doos
De avond van Arthur Japin
Muziek en literatuur is vaak een uitstekende combinatie. Denk bijvoorbeeld aan liederen, of aan symfonische gedichten over thema’s die aan literatuur ontleend zijn. Ook literatuur en muziek combineert vaak goed: romans of gedichten die gaan over een musicus of een muziekstuk. De schrijver Arthur Japin en Phion voegen hier vanaf 15 november in zes concerten weer iets nieuws aan toe. Hoe zij elkaar precies zullen aanvullen en op elkaar zullen inspelen: daarvoor zul je een van deze concerten moeten bezoeken.
Japin weet, als het om muziek gaat, waar hij het over heeft. Lees bijvoorbeeld maar eens dat geweldige boek met de wat mysterieuze titel ‘Wat stilte wil’. De titel zelf is al bijna muziek, met het binnenrijm van de woorden ‘wil’ en ‘stilte’ en de alliteratie met de letter w waardoor het eerste en laatste woord met elkaar verbonden worden. In dit boek voert Japin de jonge vrouw Anna ten tonele. Zij is de dochter van Jonas Jan Witsen, een van de stichters van het Concertgebouw. Het verhaal speelt dus tijdens het laatste kwart van de 19e eeuw.
Bijschrift foto: Concertgebouw Amsterdam, 1902. Foto Jacob Olie, Beeldbank Amsterdam
Witsen is weduwnaar. Met zijn twee dochters en zijn zoon woont hij op een landgoed niet heel ver van Amsterdam. Van daaruit kan hij makkelijk in de stad komen om bijvoorbeeld concerten te beluisteren. Zijn dochter Anna is ook een muziekminnaar en bovendien een getalenteerde zangeres. Graag wil ze dat talent ontwikkelen, dus zangles nemen. Financieel is daarvoor geen belemmering en met een vader die met huid en haar in de Amsterdamse muziekwereld zit, heeft ze natuurlijk een goede kruiwagen. Maar er is één groot en onoverkomelijk bezwaar: ze is vrouw en van stand. Dus is het ondenkbaar dat ze een rol op het podium zou spelen. Zo nu en dan een optreden in huislijke kring, dat is zo ongeveer het enige dat voor haar is weggelegd.
Hoe zich dat allemaal ontwikkelt: daarvoor is het boek. Mocht u het nog niet gelezen hebben, dan raad ik u aan dat zeker nog te doen. Eén kleine passage wil ik er uithalen omdat die iets vertelt over muziek maken dat vaak door de luisteraar vergeten wordt.
Bijschrift foto: Julius Röntgen (rechts) in gesprek met Edvard Grieg (links), Percy Grainger en Nina Grieg, 1907. Foto Nationale Bibliotheek Noorwegen
Anna slaagt erin les te nemen bij de grote componist en pianist Julius Röntgen, een huisvriend van de Witsens. Hij was met zijn vrouw Amanda vanuit Zweden naar Amsterdam verhuisd en was een belangrijk persoon in de Amsterdamse muziekwereld. Amanda en Anna raken bevriend met elkaar. Na een pianorecital van Röntgen in Amsterdam tekent Japin dit korte gesprek op tussen de twee vriendinnen in de foyer: ‘Stel je voor, ‘sprak Anna dromerig, ‘zoveel harten met je kunst te kunnen raken. Wat een gave!’
‘En wat een werk,’ bedacht Amanda. ‘Dat eigenlijk vooral.’
Als gewone concertbezoeker sta je daar niet zo vaak bij stil. Muziek maken houdt in: werken, dagelijks studeren. Natuurlijk, talent heb je zeker nodig. En vele, vele uren studie in de tijd dat je op het conservatorium zit. Maar ook daarna: elke dag. En niet een half uurtje of zo. Wie professioneel op hoog niveau wil musiceren blijft studeren, blijft zijn spel verfijnen. Onder andere daardoor kan het gebeuren dat je als luisteraar door een concert, door een recital, door een opera diep geroerd wordt; dat je anders naar huis gaat dan je de zaal ingekomen bent. Dat kan je ook gebeuren als je een boek leest. Dat zal dus wel helemaal gebeuren als Arthur Japin literatuur en muziek met elkaar verbindt.
John Biermans
Voor zijn programma met Phion koos Arthur Japin onder andere werken van bovengenoemde Julius Röntgen en van Igor Stravinsky (Japin schreef ook de roman ‘Het Stravinsky-spel’). Zie de concertagenda voor programma, data en tickets.
Colofon
Stichting Vrienden van Phion
Leden bestuur:
Marijke van Hees, voorzitter
Marian Louppen, vicevoorzitter
Hans Peter Herwig, penningmeester
Jard Baljet, secretaris
Peter van der Neut, vriendenactiviteiten
Erik Olsman, adviseur bestuur
Jacco Post, adviseur bestuur
Leden Activiteitencommissie:
Namens de Vrienden:
Peter van der Neut, voorzitter
Gelly Talsma
John Mens
Magda Eshuis
Jenny Staudt
Frans Veldhuis
Namens de musici:
Len Bielars
Pieternel van Lent
Leden van de Redactie:
Rebecca Fransen (musicus)
Léa Hemmerlin (musicus)
John Biermans (vriend)
Annejuul Tielens (vriend)
Toon Ottink (vriend, eindredacteur)
Annemarie van Viegen (musicus)
Mecenaatcommissie:
Machteld van der Meij
Patricia van der Valk
Menno van Duuren (Phion)
Marian Louppen (voorzitter)